Avrupa Birliği (AB), 25 Kasım – 1 Aralık 2024 tarihleri arasında Güney Kore, Busan’da düzenlenen Busan Zirvesi’nin nihai müzakerelerine aktif olarak katılmaktadır. Bu zirvenin amacı, Küresel Plastik Anlaşması (INC-5) için bir anlaşmaya varmaktır.
Bu makalede, bu anlaşmanın ne hakkında olduğunu ve nerelerde iyileştirme yapılabileceğini daha iyi anlamak için bazı ek bilgiler sunuyoruz.
Küresel Plastik Anlaşması (INC-5) Nedir?
Küresel Plastik Anlaşması, resmi adıyla Hükümetler Arası Müzakere Komitesi’nin beşinci oturumu (INC-5), plastik kirliliğini kapsamlı bir şekilde ele almayı amaçlayan yasal olarak bağlayıcı bir uluslararası anlaşmanın oluşturulması için bir çabadır. Anlaşma, plastiklerin tüm yaşam döngüsünü, üretim ve tasarımdan bertarafa kadar, çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltma amacıyla ele almayı hedeflemektedir.
2022 yılında Birleşmiş Milletler kararıyla başlatılan bu anlaşmanın geliştirilmesi, birden fazla müzakere oturumu içermiştir; INC-5 ise beşinci ve son turdur. Temel hedefler şunlardır:
- Plastik Üretiminin Azaltılması: Çevresel kirlenmeyi önlemek amacıyla birincil plastik polimerlerinin üretimini kısıtlayacak önlemler uygulanması.
- Sürdürülebilir Tasarımın Teşvik Edilmesi: Atıkların en aza indirilmesi için yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya biyolojik olarak parçalanabilir plastik ürünlerin tasarımının teşvik edilmesi.
- Atık Yönetiminin İyileştirilmesi: Plastik malzemelerin doğru bertarafının ve geri dönüşümünün sağlanması için küresel atık yönetimi sistemlerinin iyileştirilmesi.
- Tehlikeli Kimyasalların Ele Alınması: İnsan sağlığını ve ekosistemleri korumak amacıyla plastik üretiminde kullanılan zararlı kimyasalların aşamalı olarak ortadan kaldırılması.
Busan Zirvesi Sırasında Anahtar Sorunlar ve Tartışmalar
Müzakereler boyunca birkaç kritik sorun ön planda yer almıştır:
- Üretim Sınırlamaları: Plastik üretimine bağlayıcı sınırlar getirilip getirilmeyeceği konusundaki tartışmalar çekişmeli geçmiş olup, bazı ülkeler sınırlamaları savunurken diğerleri ekonomik kaygılar nedeniyle karşı çıkmıştır.
- Gönüllü vs. Bağlayıcı Önlemler: Etkili uygulamayı sağlamak için gönüllü ulusal eylemler ile uluslararası zorunlu yükümlülükler arasındaki denge konusu tartışma yaratmıştır.
- Finansal Mekanizmalar: Anlaşma hükümlerini uygulamak ve plastik atıklarını yönetmek için gelişmekte olan ülkelere finansman kaynağı sağlamak ve finansal destek belirlemek önemli bir konu olmuştur.
Kasım 2024 itibariyle, 175 ülkeden temsilciler Busan, Güney Kore’de INC-5 için bir araya gelerek anlaşma metnini nihayete erdirmeyi amaçlamaktadır. Üretim sınırlamaları ve anlaşmanın kapsamı konusunda süregelen ayrımlara rağmen, yıl sonuna kadar bir mutabakat sağlamak için ortak bir çaba bulunmaktadır.
Busan Zirvesi’nin Önemi
Küresel Plastik Anlaşması’nın başarılı bir şekilde benimsenmesi, uluslararası çevre politikalarında tarihi bir adımı işaret edecek ve dünya çapında plastik kirliliğiyle mücadele için birleştirici bir çerçeve sağlayacaktır. Bu, plastik krizinin acilen ele alınması gerekliliğinin artan bir şekilde kabul edilmesini yansıtmaktadır.
AB, çevre ve insan sağlığı üzerindeki zararlı etkilerini ele alarak plastik kirliliğiyle mücadele etmek için kapsamlı bir küresel çerçeve oluşturmayı hedeflemektedir.
Avrupa Yeşil Anlaşması’nın Başkan Yardımcısı Maroš Šefčovič, plastik üretim ve tüketim kalıplarını dönüştürmek için küresel politikaların aciliyetini vurguladı. “Plastikler okyanuslarımızı boğuyor, çevreyi kirletiyor ve insan sağlığına zarar veriyor. Aynı şekilde devam edersek, plastik üretimi 2060’a kadar üç katına çıkacak. İnsanlar ve gezegen için sonuç veren bir şekilde plastik üretim ve tüketim kalıplarını değiştirmek üzere koordineli küresel politikalara ihtiyacımız var.” dedi.
Anlaşma için AB’nin Stratejik Öncelikleri:
- Kapsamlı Üretim Kontrolleri: AB, üretimden bertarafa kadar plastiklerin tüm yaşam döngüsünü yönetmek için küresel düzenlemeleri savunmaktadır. Buna, plastiklerde zararlı kimyasalların ortadan kaldırılması ve belirli tek kullanımlık plastikler gibi sorunlu ürünlerin aşamalı olarak ortadan kaldırılması dahildir. Özellikle, Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından bildirildiği üzere, 127’den fazla ülke tek kullanımlık plastikler konusunda zaten düzenlemeler uygulamıştır.
- Dairesel Ekonominin Teşviki: AB, plastik endüstrisinin daireselliğini artırmak, sürdürülebilir ürün tasarımını teşvik etmek ve kasıtlı olarak eklenen mikroplastiklerin ortadan kaldırılması konusunda yükümlülükler önermektedir. Bu yaklaşım, biyolojik çeşitlilik kaybını ele almak için anahtar olan deniz ve diğer ortamlarda plastik kirliliğini önlemeyi amaçlamaktadır.
- Kirleten Öder İlkesi Uygulaması: AB, büyük üreticilerin plastik kirliliği için mali sorumluluk taşımaları gerektiğini vurgulamaktadır. Buna, anlaşmanın uygulanması için mevcut finansal düzenlemelerin ve özel sektör katkılarının kullanılması dahildir.
- Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) Uygularını Desteklemek: AB, EPR uygulamalarının ve atık yönetim altyapılarının genişletilmesinin anlaşmanın başarısı için temel adımlar olduğunu vurgulamaktadır.
AB’nin taahhüdü, 18-19 Kasım 2024’te Rio de Janeiro’da G20 liderlerinin ifade ettiği, 2024 sonuna kadar plastik kirliliği üzerinde uluslararası yasal olarak bağlayıcı bir araç oluşturma arzusuyla uyumludur.
Bu anlaşmanın benimsenmesi, Avrupa Yeşil Anlaşması kapsamındaki AB’nin Dairesel Ekonomi Eylem Planı’nın bir önceliğidir. AB, artan plastik kirliliği krizini etkili bir şekilde ele almayı amaçlayan bir anlaşmaya ulaşmak için küresel ortaklarıyla iş birliği yapmaya devam etmektedir.
AB’nin Plastik Kirliliğine Karşı Proaktif Önlemleri
Temmuz 2021’de Avrupa Birliği, tabaklar, çatal-bıçak takımı, pipetler, balon çubukları ve pamuklu çubuklar dahil belirli tek kullanımlık plastik eşyaların, AB Üye Devletlerinin pazarlarına sunulmasını yasaklayan bir yasak yürürlüğe koydu.
Bu yönetmelik aynı zamanda genleşmiş polistiren bardakları, yiyecek ve içecek kaplarını ve oksodegradable plastikten yapılmış tüm ürünleri hedef aldı. Bu önlemler, plastik atıkları ve çevresel etkilerini azaltmayı amaçlamaktadır.
2022 yılında AB, kişi başına ortalama 186,5 kg olmak üzere yaklaşık 83,4 milyon ton ambalaj atığı üretti. Bunun %19’u, yaklaşık 15,8 milyon tona eşit olan plastikti. Plastik ambalaj atığı için geri dönüşüm oranı %41 olarak belirlendi ve bu, atık yönetimi ve geri dönüşüm girişimlerinin iyileştirilmesi gerektiğini gösteriyor.
Anlaşma Müzakerelerindeki Zorluklar
Küresel bir plastik anlaşması müzakeresi, farklı ulusal çıkarlar ve ekonomik hususları uzlaştırma gibi zorluklar ortaya koymaktadır. Bazı ülkeler çevre düzenlemeleri yerine ekonomik büyümeyi önceliklendirebilirken, diğerleri ise sıkı atık yönetimi uygulamalarını hayata geçirmek için gereken altyapıdan yoksun olabilir. Uzlaşmaya varmak, çevresel hedeflerle ekonomik gerçekleri dengeleme gerektirir.
Paydaş Katılımı
Anlaşmanın geliştirilmesi çeşit çeşit paydaşı kapsamaktadır:
- Endüstri Liderleri: Şirketler, plastik kullanımını azaltmak için sürdürülebilir uygulamalar ve alternatif malzemeler araştırıyor.
- Çevre Kuruluşları: Savunma grupları farkındalık yaratıyor ve sağlam çevresel korumalar talep ediyor.
- Halk Katılımı: Eğitim ve davranış değişiklikleri yoluyla vatandaş katılımı, anlaşmanın başarısı için hayati önem taşımaktadır.
Sonraki Adımlar
Küresel Plastik Anlaşması’nın nihai metninin, 25 Kasım – 1 Aralık 2024 tarihleri arasında Güney Kore’nin Busan kentinde yapılacak olan Hükümetler Arası Müzakere Komitesi’nin beşinci oturumunda (INC-5) sonuçlandırılması bekleniyor. Kabulün ardından ülkeler, ulusal yasama süreçlerine bağlı olarak değişen zaman dilimleriyle anlaşmayı onaylayıp uygulamak zorunda kalacaktır. AB, anlaşmanın hükümlerini mevcut Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’na entegre etmeyi planlayarak, plastik kirliliğini azaltma taahhüdünü güçlendirmektedir.